Ճարպակալումը կանխարգելող մթերքներ

Ըստ միջազգային առողջապահության կազմակերպության տվյալների` մարդկությանը սպառնում է ճարպակալման համաճարակ` 2015թ. ճարպակալումով հիվանդ մարդկանց թիվը կկազմի մոտ 700 միլիոն։ Չկա այլ հիվանդություն, որն այդպիսի բացասական ազդեցություն թողնի օրգանիզմի բոլոր օրգանների և համակարգերի վրա` ինչպես դա տեղի է ունենում ճարպակալման դեպքում։

Ճարպակալման սինդրոմը առաջացնում է օրգանիզմում նյութափոխանակության գործընթացի խանգարում, ճարպը տարածվում է նաև ներքին օրգաններում. առաջանում են աթերոսկլերոզ, սրտի իշեմիկ հիվանդություն, շաքարային դիաբետ, լյարդի և լեղուղիների հիվանդություններ, էնդոկրին համակարգի ֆունկցիայի խանգարում, կրծքի, սեռական օրգանների, աղիների և այլ օրգանների ուռուցքներ։

Գեր մարդկանց շրջանում 4 անգամ ավելի մեծ է մահացությունը շաքարային դիաբետից, 2,5 անգամ` աղիների ուռուցքից, 1,5-2 անգամ` սրտի իշեմիկ հիվանդությունից։

Նախորդ երկու հրապարակումներում նկարագրել ենք գիրության հանգեցնող հիմնական պատճառները, այս համարում կփորձենք բացահայտել, թե որ մթերքներն են կանխարգելում գիրությունը, և ինչպես է դա տեղի ունենում։

Կալցիումի յուրացման անհրաժեշտ պայմանները

Եթե նկատվում է կալցիումի սակավություն, ապա օրգանիզմը սկսում է տնտեսել ճարպը։ Ծխելու սովորությունը և վիտամին C-ի չարաշահումը նպաստում են կալցիումի սակավությանը։

Կալցիումի լիակատար զարգացման համար անհրաժեշտ է, որ սննդի մեջ լինի կրեմնիում, ֆտոր, երկաթ, բոր, մագնիում, բրոմ։ Նշված տարրերը կանխարգելում են կալցիումի աղերի առաջացումը աղիներում և ֆոսֆոր-կալցիումի միացությունների նստվածքը անոթների պատերի վրա և ներթափանցումն արյան պլազմայի մեջ` ինչը հղի է այտուցների առաջացման և ուրեմն` քաշի ավելացման վտանգով։

Կալցիումի յուրացման համար կարևոր է, որպեսզի օրգանիզմում սինթեզվի բավարար քանակի D վիտամին։ Կալցիումի յուրացմանը խոչընդոտում են ֆոսֆորը և մագնիումը։

Օրգանիզմում ֆոսֆորի ոչ ցանկալի կուտակումների առաջացման դրդապատճառները

Հայտնի է, որ ֆոսֆորի սակավության դեպքում մանուկ հասակում առաջանում է ռախիտ, իսկ հետագայում` պարոդոնտոզ։ Բացի այդ, բոլոր բջիջների թաղանթները պարունակում են ֆոսֆոլիպիդներ, որոնք ճարպի և ֆոսֆորային թթվի յուրահատուկ միացություններ են։ Ֆոսֆոլիպիդների 60 տոկոսը «գտնվում» է լյարդում, իսկ 30 տոկոսը` ուղեղում։

Ֆոսֆորը մասնակցում է օրգանիզմի էներգետիկ մոլեկուլների կազմավորման, ծագումնաբանական տեղեկույթի պահպանման, բջիջների բաժանման, մկանների կրճատման համար անհրաժեշտ նյարդային ազդակների ձևավորման, օրգանիզմի թթվային հավասարակշռության պահպանման գործընթացներին։

Ֆոսֆորի յուրացմանը խանգարում է ալյումինը, ինչի պատճառով խորհուրդ է տրվում խուսափել ալյումինե սպասքից։

Հասկանալի է, որ ֆոսֆորի սակավությունը կառաջացնի առողջական խնդիրներ, սակայն վտանգավոր է նաև ֆոսֆորի ավելցուկը և ահա թե ինչու.

• Արագանում է կալցիումի հեռացումը ոսկորներից և զարգանում է օստեոպորոզը,
•  
• վատ է յուրացվում սննդի հետ ներմուծվող կալցիումը,
•  
• նպաստում է կալցիումի միացությունների շերտի առաջացմանը անոթների պատերի վրա, որի հետևանքով դրանք դառնում են ավելի կարծր և փխրուն,
• խախտվում է օրգանիզմի թթվային հավասարակշռությունը` բարձրանում է թթվայնությունը, առաջանում է ացիդոզ և խախտվում է նյութափոխանակության բնական գործընթացը։

Հնարավոր է, որ առաջանա երիկամային անբավարարություն, շարժողական ֆունկցիայի խանգարում, և այլն։ Եթե մենք սնվում ենք բնական մթերքներով, ֆոսֆորի ավելցուկի առաջացումը քիչ հավանական է` անցանկալի կուտակումներն առաջանում են այն դեպքում, երբ մենք օգտագործում ենք այնպիսի մթերքներ, որի մեջ մեծ տոկոս են կազմում արհեստականորեն ներմուծված ֆոսֆորի միացությունները։ Սա է պատճառը, որ բժիշկները խորհուրդ են տալիս զգուշանալ հետևյալ մթերքների չարաշահումներից և ահա թե ինչու.

• գազավորված ըմպելիքներ, որոնց մեջ ավելացվում է ֆոսֆորային թթու (E-338),
• մսից և թռչնից պատրաստված կիսաֆաբրիկատներ, քանի որ, եթե դրանց մեջ չավելացվեն ֆոսֆորի միացություններ, ապա կկրճատվի դրանց պահպանման ժամկետը, կնվազի հեղուկի պարունակությունը և ուրեմն` նաև քաշը,
• հալովի պանիրները, որոնց մեջ նույնպես ներմուծվում է ֆոսֆորային թթու` փափկությունն ապահովելու համար,
• չոր կաթ և սերուցք, սուրճ, կակաո և կաթ պարունակող փոշիացրած խառնուրդներ, որոնց մեջ ներմուծվող ֆոսֆորը կանխարգելում է գնդիկների առաջացումը,
• պահածոյացված մրգեր և բանջարեղեն, որոնց ապրանքային տեսքը (բավարար խտությունը) պահպանվում է ֆոսֆորային թթվի ներմուծման շնորհիվ։ Ֆոսֆատներ են պարունակում նաև հետևյալ արհեստական ներմուծվող հավելումները. կալիումի (E-340), կալցիումի (E-34), ամոնիումի (E-342) և մագնիումի (E-343) ֆոսֆատները։

Նշված սննդամթերքների անհաշվենկատ օգտագործումը հանգեցնում է նրան, որ մեր օրգանիզմը ստանում է օրվա ընթացքում մի քանի անգամ ավելի շատ ֆոսֆոր, քան պահանջվում է` 1,2-1,5 գ։

Ինչպե՞ս հավասարակշռել կալցիումի, ֆոսֆորի և մագնիումի փոխհարաբերակցությունն օրգանիզմում

Բժիշկները խորհուրդ են տալիս նախաճաշին ուտել կաթնաշոռ։ Սակայն կարևոր է իմանալ, որ թեև կաթնաշոռի մեջ բարենպաստ է ֆոսֆորի և կալցիումի քաշային հարաբերությունը, այնուամենայնիվ, դա բավարար չէ` կաթնաշոռի մեջ քիչ է մագնիումի պարունակությունը։ Մագնիումի սակավության դեպքում նկատվում է կալցիումի աղերի կուտակում սրտասնույց անոթների պատերի վրա, սրտամկանում և երիկամներում։ Մագնիումի պարունակությունը բարձր է տարեկանի, խոշոր աղացած ցորենի, կորեկի, հնդկացորենի, ոլոռի, լոբու, մարոլի, նեխուրի (քարավուզ), բազուկի, լոլիկի, ընկույզի և պնդուկի մեջ։

Աղյուսակում բերված է քննարկվող տարրերի պարունակությունը 100 գ մթերքի մեջ

Աղյուսակից դժվար չէ հաշվարկել, որ նախաճաշին համատեղ կերված 100 գ կաթնաշոռը (միջին յուղայնության) և 40 գ պնդուկը կապահովեն օրգանիզմը մոտ 230 մգ կալցիումով, 305 մգ ֆոսֆորով և 95 մգ մագնիումով։ Տարրերի հարաբերակցությունները հավասար են Ca:P=23:30,5 (1:1,5-1:2) և Ca:Mg=23:9,5(1:0,5), փակագծերում նշված են լավագույնը համարվող արժեքները։

Կա կարծիք, որ փակագծերում նշված հարաբերությունների պահպանումը կարող է որոշիչ դեր ունենալ կալցիումի և ֆոսֆորի լիարժեք յուրացման համար. որոշ երկրներում (օրինակ, Ճապոնիա, ՀԱՀ, Հնդկաստան) բավարարվում են օրական 350 մգ կալցիումով, իսկ Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում սննդի մեջ պետք է պարունակվի առնվազն 900 մգ կալցիում։

Լավ և վատ ճարպեր

Պատահական չէ, որ վերոգրյալ հաշվարկում մենք ներգրավեցինք պնդուկը։ Ընկուզեղենն ունի մի շարք առավելություններ.

- պարունակում է լավ բալանսավորված որակյալ սպիտակուցներ, օրինակ` 100 գ նուշը պարունակում է մոտ 22 գ սպիտակուց` ավելի շատ, քան միսը,

- հարուստ է E, B խմբի և նույնիսկ C վիտամիններով,

- մեծ է միկրոտարրերի տեսականին` ծծումբ, ցինկ, յոդ, սելեն, պղինձ, մոլիբդեն,

- նուշի, ընկույզի, սիբիրյան մայրու, պնդուկի յուղերը պարունակում են ֆոսֆոլիպիդներ, որոնք արագացնում են ճարպերի յուրացումը։

Ֆոսֆոլիպիդներ են պարունակում նաև կաթնաշոռը, սերուցքը, կաթնասերը, ոչ ճարպոտ միսը, կանաչ ոլոռը, չիչխանի և այլ չզտված յուղերը, արևածաղկի սերմը, կենդանիների լյարդը, ձվի դեղնուցը, ձկնկիթը։

- Սննդամթերքից ստացվող սպիտակուցի տրոհման հետևանքով առաջանում են ամինաթթուներ, իսկ ճարպերի տրոհման արդյունքում` ճարպաթթուներ և գլիցերին։ Եթե ամինաթթուները և ճարպային թթուներն անցնում են` արյան, իսկ գլիցերինը` ավիշի մեջ, ապա արյան և ավիշի խտությունը մոտ է բավարարին. արդյունքում` իջնում է ճնշումը, սիրտը լավ է աշխատում, լավանում է արյան շրջանառությունը բոլոր օրգաններում, կարգավորվում է նյութափոխանակությունը։ Ստացվում է, որ օրգանիզմին անհրաժեշտ են ճարպաթթուներ, օրինակ` սրտի սնուցման համար։ Մեխանիզմը հետևյալն է` չի յուրացվում ճարպը, առաջանում է գիրություն և որպես հետևանք` սրտի իշեմիկ հիվանդություն։

- Կարևոր է իմանալ, որ ճարպերը տրոհվում են լիպազա ֆերմենտի միջոցով, որը պարունակվում է թքի և արյան մեջ և նաև աղիներում, լիպազան հիմնականում արտադրվում է ենթաստամոքսային գեղձում, որտեղից արտազատվում է դեպի 12-մատնյա աղին։ Այս աղիի մեջ է, որ ճարպը պետք է տրոհվի, և առաջանան գլիցերինը և ճարպաթթուն, որպեսզի տրոհման գործընթացը արդյունավետ լինի` պետք է ուտել մանանեխ կամ սխտոր, որոնք խթանում են լիպազայի սինթեզումը ենթաստամոքսային գեղձում։

Մենք խոսում էինք կենդանական ճարպից առաջացող թթուների մասին, կա կարծիք, որ պետք է ուտել օրական 50-70 գրամ ճարպեր և համապատասխանաբար` 50-70 գրամ մանանեխ և սխտոր։

- Բուսական յուղերն ավելի դժվար են յուրացվում օրգանիզմում, օրվա չափաբաժինը 1 ճ/գ է, քացախի հետ օգտագործելու դեպքում` մինչև 2 ճ/գ։

Աղցանները համեմեք տնական խնձորի կամ խաղողի 4-6 տոկոսանոց քացախով։

- Սթրեսային իրավիճակներում հոգեբանական հավասարակշռությունը պահպանելու համար մարդուն անհրաժեշտ է չհագեցած օմեգա-3 ճարպաթթուն, որը նպաստում է ճարպաթթուների հավասարակշռմանը։ Օմեգա-3-ը շատ կարևոր է մեր օրգանիզմի համար, հատկապես ունի հակաբորբոքային և հակաուռուցքային հատկություններ։

Օմեգա-3 չհագեցված յուղերը գրեթե բացակայում են մեր սննդում` այն պարունակվում է ձկան յուղի մեջ և վուշի սերմում։

Կա կարծիք, որ ճարպային թթուները հավասարակշռված են նաև ընկուզեղենի մեջ, որը պետք է ուտել մինչև կեսօր։

Արևածաղկի, եգիպտացորենի և արախիսի յուղերում գերակշռում են օմեգա-6 ճարպաթթուները, որոնք բարձրացնում են տրոմբոցիդների կպչունակությունը։ Օմեգա-3 և օմեգա-6 կամ օմեգա-9 յուղերն «ախոյաններ» են, Ճիշտ է, որ օգտագործեք դրանք տարբեր ժամերի։

- Խոլեսթերինի վերաբերյալ շատ է գրվել, հայտնի է, որ Խոլեսթերինի սակավությունը ոչ պակաս վնասակար է օրգանիզմի համար, քան ավելցուկը։

100 գ սերուցքի, կաթնասերի, տավարի մսի և կաթի մեջ պարունակվում է մոտ 75-ական մգ Խոլեսթերին, խոզի ճարպում` 200 մգ, կարագում` 300 մգ, հավի մսում` 500 մգ, իսկ ձվի դեղնուցում` 1700 մգ Խոլեսթերին։

Խոլեսթերինի տրոհմանը և դրա ավելցուկի դուրսբերմանն օրգանիզմից նպաստում է լեցիտինը. կարևոր է իմանալ, որ բոլոր նշված մթերքները պարունակում են զգալի քանակությամբ լեցիտին։ Ձվի դեղնուցը պարունակում է նաև այլ լիպոտրոպ (ճարպերի փոխանակումը կարգավորող) նյութեր` քոլին, մետիոնին, նաև ինոզիտ, որը շատ է քունջութի յուղի մեջ։ Ինոզիտ են պարունակում նաև գրեյպֆրուտը, լոբին, ոլոռը, ձավարեղենը. ասում են, թե ինոզիտը «երիտասարդություն» պարգևող վիտամին է։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ